"Phơi phới trong mưa sắc đào, chứ phơi phới trong mưa/ Lên trong phố cổ đón mùa xuân sang chứ thềm rêu Văn Miếu mơ màng" - Trích đoạn trong tác phẩm Bốn mùa hoa Hà Nội của nhóm Xẩm Hà thành đang vang lên đâu đó trên đường phố, mang cái hồn của nghệ thuật dân tộc độc đáo góp vào những sản phẩm nhạc xuân đang thịnh hành khác.

Đương đại và mới mẻ

Không phải đợi đến Bốn mùa hoa Hà Nội, hát xẩm mới thu hút sự quan tâm của công chúng, đặc biệt là khán giả trẻ. Những năm qua, nhóm Xẩm Hà thành đang nỗ lực thổi làn gió mới vào thể loại âm nhạc dân gian. Từ chứng khoán đến chuyện ở quán trà đá vỉa hè đều trở thành đề tài để nhóm ứng tác nên những tác phẩm mới.

Nghệ sĩ Mai Tuyết và Nguyễn Quang Long trong MV Xẩm bốn mùa hoa Hà Nội.

Để thu hút sự quan tâm của khán giả, các nghệ sĩ theo đuổi loại hình nghệ thuật này đã phải thổi làn gió mới vào các tác phẩm. 

“Tất cả nhằm mở rộng đối tượng khán giả, giúp cho các bạn trẻ nghe xẩm nhiều hơn” – nghệ sĩ Nguyễn Quang Long chia sẻ. “Ngày xưa các cụ hát rất dí dỏm, đề tài trong các tác phẩm cũng gần gũi với người dân. Ngày nay, chúng tôi đan xen những yếu tố mới nhưng vẫn giữ nét truyền thống. Nhạc xẩm ngày nay tiết tấu nhanh hơn, chủ đề thời sự hơn cũng như tăng cường đưa đồng dao vào xẩm”.

Nghệ sĩ Nguyễn Quang Long cho biết, xẩm muốn sống được phải phù hợp với thẩm mỹ của khán giả ngày này. “Chúng ta không thể hát những làn điệu, câu chuyện của những chàng trai, cô gái của 100 năm trước cho khán giả đương thời. Công chúng ngày nay cũng không thể nhiều người biết đến những yếm thắm, răng đen, khăn mỏ quạ... Lời hát bị xa rời thực tế sẽ khiến xẩm mất đi khán giả”.

Về mặt hình thức, nghệ thuật xẩm đang được khoác thêm áo mới với cách làm MV giống như các sản phẩm nhạc trẻ hiện đại. Xẩm cũng sẽ "lên mạng" và như vậy sự tiếp cận với nhóm khán giả trẻ hẳn sẽ dễ dàng và trực tiếp hơn.

Hình ảnh cắt từ MV Xẩm trà đá của nhóm Xẩm Hà thành.

Nhiều nghệ sĩ vẫn đang bỏ ngỏ trước câu hỏi: “Liệu hát xẩm có hồi sinh giống như nhạc dân gian đương đại trước đây?”. Nghệ sĩ Nguyễn Quang Long cho rằng, chỉ đưa các yếu tố đương thời vào xẩm bởi thuật ngữ nhạc dân gian đương đại vẫn đang là chủ đề các nhà nghiên cứu văn hóa bàn luận.

“Ở đây chúng ta nên hiểu hát xẩm đương đại chính là đặt nó trong dòng chảy của hôm nay. Những nghệ sĩ đương thời sẽ tiếp tục mạch truyền thống. Chúng tôi là một nhóm nghệ sĩ thấy trách nhiệm của mình tiếp tục điều này” – nghệ sĩ Nguyễn Quang Long cho biết.

Những tín hiệu vui

Khán giả trẻ ngày nay ít nghe xẩm do loại hình nghệ thuật này có sự đứt gãy trong vài chục năm đối với đời sống thường thức văn hóa của công chúng. Cùng lúc đó, âm nhạc phương tây lại bắt đầu thâm nhập và thịnh hành, đi vào đời sống của mọi người. Tuy nhiên, xẩm đang có những tín hiệu vui đáng mừng.

Bên cạnh chương trình Xẩm với Đời được tổ chức tại Nhà hát lớn Hà Nội đầu năm 2015 với sự tham gia của NSND Xuân Hoạch, NSƯT Thanh Ngoan, Mai Tuyết Hoa… xẩm đã trở về không gian diễn xướng truyền thống của loại hình nghệ thuật này, đó là trên đường phố.

Nhiều tín hiệu vui đến với thể loại hát xẩm truyền thống.

Sân khấu Hà thành 36 phố phường sáng đèn vào mỗi tối thứ bảy trước chợ Đồng Xuân thu hút sự quan tâm của khán giả thủ đô. Đây là nỗ lực của nhóm Xẩm Hà thành trong việc hồi sinh xẩm.

Bên cạnh sân khấu này, xẩm cũng len lỏi vào một số đường phố ở trong tuyến phố đi bộ mới của khu phố cổ Hà Nội. Sự gần gũi và mới lạ đã thu hút khá nhiều công chúng trẻ theo dõi.

Sự kiện thường kỳ Tinh hoa nhạc Việt đang được xây dựng với số đầu tiên diễn ra ngày 29/1 tại Hà Nội với thể loại xẩm. Chương trình này có tên Xẩm xuân 16, thu hút các nghệ sĩ, nhà nghiên cứu về âm nhạc dân gian tham dự. Bên cạnh đó, những nghệ sĩ nhạc pop nổi tiếng như nhạc sĩ Giáng Son, ca sĩ Hà Linh, Tuấn Hiệp cũng sẽ góp giọng trong chương trình này.

Các không gian biểu diễn của xẩm đang dần đi vào hoạt động thường kỳ tạo nên mạch liên tục cho khán giả. Bên cạnh đó, loại hình nghệ thuật này cũng được khán giả hải ngoại, khách nước ngoài yêu thích.

Nghệ sĩ Nguyễn Quang Long hào hứng nói: “Khi nhóm xẩm Hà thành đến châu Âu biểu diễn, một số khán giả đã biết đến chúng tôi. Thậm chí có những đối tác người nước ngoài quan tâm đến xẩm đã liên hệ với nhóm để thảo luận”.